Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, yaklaşık 4.000 kişinin beyin taramalarını inceleyerek insan beyninin yaşam boyunca beş belirgin döneme ayrıldığını ortaya koydu. Çalışma, beynin 90 yaşına kadar nasıl yeniden yapılandığını ve bağlantı ağlarının hangi yaşlarda kritik değişimler geçirdiğini gösteriyor.

Araştırmaya göre beyin; çocukluk, ergenlik, yetişkinlik, erken yaşlanma ve geç yaşlanma olmak üzere beş ayrı evreden geçiyor. Her biri belirgin biyolojik dönüm noktalarıyla ayrılan bu evreler, ruh sağlığı riskleri ve demans gibi hastalıkların neden belirli yaşlarda arttığını anlamada önemli ipuçları sunuyor.

Çalışmanın sonuçları Nature Communications dergisinde yayımlandı.

BEYNİN BEŞ YAŞAM EVRESİ

1.⁠ ⁠Çocukluk – Doğumdan 9 yaşa kadar

Bu dönemde beyin hızla büyürken aşırı sayıdaki sinaptik bağlantı budanmaya başlıyor. Araştırmacılar, bu dönemde beynin verimli çalışmadığını, bilgiyi “dolambaçlı” yollarla işlediğini belirtiyor.

2.⁠ ⁠Ergenlik – 9 yaş ile 32 yaş arası

Beynin en dramatik dönüşümü bu dönemde yaşanıyor. Sinir bağlantıları daha verimli hale gelirken, ağ yapısı daha organize bir forma geçiyor. Araştırmacılar bunun “beynin verimlilikte zirveye çıktığı dönem” olduğunu söylüyor.

Bu evre aynı zamanda mental sağlık sorunlarının ortaya çıkma riskinin en yüksek olduğu dönem olarak biliniyor. Araştırma, ergenliğin sadece gençlik yıllarıyla sınırlı olmadığını; 30’lu yaşların başına kadar sürdüğünü ortaya koyuyor.

3.⁠ ⁠Yetişkinlik – 32 ile 66 yaş arası

Beynin en uzun süren evresi olan yetişkinlik döneminde değişim daha yavaş gerçekleşiyor. Verimlilikteki artış duruyor, hatta gerilemeye başlıyor. Bilim insanları bunun “zeka ve kişilik özelliklerinin durağanlaştığı döneme” denk geldiğini söylüyor.

4.⁠ ⁠Erken Yaşlanma – 66 ile 83 yaş arası

Bu evrede beyin, bir bütün olarak çalışmak yerine daha çok bölgesel işleyişe yöneliyor. Araştırmacılar bunu “tek bir orkestranın üyelerinin solo kariyere başlamasına” benzetiyor.
Demans vakalarının ve tansiyon kaynaklı beyin değişikliklerinin de bu yaşlarda belirginleştiği belirtiliyor.

5.⁠ ⁠Geç Yaşlanma – 83 yaş ve sonrası

Araştırmacılar veri toplamanın zorlaşması nedeniyle bu grubun daha sınırlı incelendiğini belirtiyor. Ancak erken yaşlanmadaki örüntülerin daha belirgin hale geldiği, beyin bölgeleri arasındaki koordinasyonun daha da zayıfladığı görülüyor.

“BEYİN YAŞAM BOYU YENİDEN YAPILANIYOR”

Çalışmayı yöneten Dr. Alexa Mousley, bulguların şaşırtıcı derecede net olduğunu vurguladı:

“Beyin ömür boyu kendini yeniden düzenliyor. Bağlantılar sürekli güçlenip zayıflıyor, ancak bu süreç kesintisiz bir akış değil; dalgalanmalar ve belirgin evreler var.”

Bilim insanları, özellikle 9, 32, 66 ve 83 yaşın verilerde çok net ayrıştığını söylüyor.

Edinburgh Üniversitesi’nden Prof. Tara Spires-Jones, sonuçların “beynin yaşam boyu değişimine ilişkin mevcut bilgilerle uyumlu olduğunu” belirtirken, her bireyin bu yaş sınırlarını biraz farklı deneyimleyebileceğine dikkat çekti.

YENİ BULGULAR RUH SAĞLIĞI VE DEMANS ARAŞTIRMALARINA IŞIK TUTABİLİR

Uzmanlara göre beynin bu beş dönemde nasıl yeniden yapılandığının anlaşılması, dikkat eksikliği, dil sorunları, hafıza bozuklukları, demans ve diğer nörolojik hastalıkların kökenine dair önemli bilgiler sağlayabilir.

Bu geniş kapsamlı çalışma, beynin yaşam boyu geçirdiği değişimlerin haritasını daha önce hiç olmadığı kadar detaylı bir şekilde ortaya koymuş durumda.