Medeniyetimizin mimarlarına hadis alanında eser vermiş bilinen ve tanınan muhaddislerle devam ediyoruz.
Hadis hâfızı, tarihçi ve kıraat âlimi; Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârik ed-Dımaşkî… Erken yaşta ilim meclislerine devam etmeye başlayan Zehebî, gençlik yıllarında kıraat ilmine yoğunlaştı. On sekiz yaşında hadis tahsiline başlayan Zehebî, hayatı boyunca süren tahsil sürecinde özellikle nahiv, edebiyat, şiir, tarih gibi alanlarda pek çok temel eseri zamanın en değerli hocalarından dinledi. Özellikle hadis, tarih ve terâcim [önemli zatların biyografileri] konularında emsalsiz bir âlim olan Zehebî’nin en çok eser verdiği alanlardan biri hadistir.
Muhaddis ve lügatçi; Ebû Süleyman Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrahim b. Hattâb el-Hattâbî el-Büstî… Hattâbî, hadisin hem rivayet hem dirayet alanlarında seçkin bir âlim ve aynı zamanda hadis hafızıydı. Hadis bilgisi itibariyle de devrinin önde gelen âlimlerindendi. İtikadî konularda da söz sahibi bir âlim olan Hattâbî, fıkhın usul ve fürûunda da yetkin bir âlim ve müctehiddi. Derin ilmi yanında üstün şahsiyetiyle de kendisini tanıyanların takdirini kazanmıştı. Yumuşak huylu, dünya malına ve şöhrete önem vermeyen bir insandı.
Dil, edebiyat, Kur’an ilimleri, hadis ve tarih sahalarındaki eserleriyle tanınan âlim; Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî… Kültürlü bir aile çevresinde yetişti. Fıkıh, tefsir ve hadis, dil, edebiyat, kıraat, nahiv, lugat, Kur’an ilimleriyle şiiri iyi öğrenen İbn Kuteybe bu ilim dallarında otorite sayılacak seviyeye ulaştı. Uzun süre hadis, tefsir, fıkıh, tarih, kelâm ve dille ilgilenmişse de zamanla edebiyata yönelmiştir. İbn Kuteybe geniş kültür birikimiyle devlet adamlarının dikkatini çekmiş, edebiyatın, özellikle şiir ve ahbârın inceliklerini çok iyi biliyordu.
Hadis hafızı, fakih ve mutasavvıf; Ebûbekir Kutbüddin Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Kastallânî… İbnü’l-Kastallânî diye tanınmaktadır. Beş yaşlarında iken ailesiyle birlikte Mekke’ye gitti ve Mescid-i Haram civarındaki Dârüzübeyde Medresesi’nde babasının huzurunda ders okutmaya, ayrıca Şafiî mezhebine göre fetva vermeye başladı.
Hilyetü’l-Evliya müellifi, hadis, kelâm, tasavvuf âlimi ve tarihçi; Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak el-İsfahanî… Fars asıllı bir aileye mensup olan Ebû Nuaym sekiz yaşından itibaren hadis âlimlerinden ders almaya başladı. Kaynaklar onun büyük bir sûfî, meşhur bir muhaddis ve tarihçi olduğu hususunda birleşirler.
Hadis âlimi ve tarihçi; Ebü’l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed es-Sehâvî… Kahire ve çevresindeki hadis hafızlarından istifade eden Sehâvî, 400’den fazla hocadan ilim tahsil ettiğini belirtir. Dönemin en velut müelliflerinden olan Sehâvî, 200’ün üzerinde eser telif etmiş, ancak bunların önemli bir kısmı günümüze ulaşmamıştır.
Hanefî fakihi ve hadis hafızı; Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed ez-Zeylaî… Devrinin önde gelen ilim adamlarından hadis, fıkıh ve nahiv tahsil etti. Fıkıhta fetva verecek seviyeye gelmiş olsa da kaleme aldığı eserlerde hadisçilik yönü ön plandadır. Hadis tahrici konusundaki çalışmaları birçok âlim tarafından kaynak olarak kullanılmıştır.
Tefsir, hadis, fıkıh, Arap dili ve edebiyatı âlimi; Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebûbekir b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî… Tahsil hayatına Kur’an öğrenerek başlayan Süyûtî, gençlik döneminde çoğu Arap diline ait bazı kitaplara ve meselelere dair şerh, haşiye vb. eserler yazmış, fakat daha sonra bunları imha etmiştir. Hayatının son beş yılını inzivada geçiren Süyûtî’nin çağdaşlarıyla girdiği tartışmalar meşhurdur. Hadis ilmini temsil eden birkaç önemli şahsiyetten biridir ve 200.000 hadis ezberlediğini söyler.
Hanefî fakihi ve muhaddis; Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî)… Bir ilim muhitinde dünyaya gelen Tahâvî’nin 300’ü aşkın hadisçiden rivayette bulunduğu kaydedilmektedir. Hanefî mezhebinin teşekkül döneminde Tahâvî, fıkhın çeşitli alanlarında kaleme aldığı eserlerle mezhebin oluşumuna ve yayılmasına, farklı türlerde literatürün ortaya çıkışına öncülük etmiştir. Tahâvî’nin önde geldiği alanlardan biri de hadis ilmidir.
Bu yolun yolcuları arasında Kemal Sandıkçı, Mustafa Karabacak ve Mustafa Öztürk gibi yeni dönemde birçok isim mevcuttur.
(Medeniyetimizin Mimarları Kitabından)
