Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 42. Maddesinde “Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetim ve denetimi altında yapılır.” Yine 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 56. maddesinde de ise “Eğitim ve öğretim hizmetinin, bu kanun hükümlerine göre devlet adına yürütülmesinden, gözetim ve denetiminden Millî Eğitim Bakanlığı sorumludur” denilerek eğitim hizmetinin kapsamı temellendirilmektedir.
Kamu kurumu olan okullardaki işleyişini için bazı normlar geliştirilmiştir. Kamu hizmetlerinde bulunan kurum amirleri ve çalışanlarının görevlerini anayasa, kanun ve yönetmeliklerdeki kurallar çerçevesinde sürdürmeleri esastır. Düzeni bozacak problemlerin tespiti ile ihmal, kasıt ve kabahati olanların yaptırımlarla karşı karşıya bırakılmaları yapılacak inceleme-soruşturma çalışmalarıyla mümkün olmaktadır. İnceleme-soruşturma vazifesi müfettişlerde olmakla beraber, müfettiş sayısındaki yetersizlikler ve Millî Eğitim Bakanlığı’nın olayları yerinde çözme anlayışından hareketle okul müdürlerine de inceleme-soruşturma görevi verilmektedir.
Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Tüzüğü’nün 8. maddesi müfettişlerin bakan adına, bakanlık teşkilatı ve alt kademelerinde yürütülen her türlü faaliyetle ilgili inceleme-soruşturma ve denetim işini yapabilecekleri belirtilmiştir.. Denetim vazifesi, bu tüzüğe göre müfettişlere verilmekle birlikte Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın 29/01/2008 tarihinde müsteşarlık makamına gönderdiği yazıda, “Uzmanlık gerektirmeyen inceleme, disiplin soruşturması ile ön inceleme iş ve işlemlerin mahallinde disiplin amirlerince veya muhakkik görevlendirilerek yürütülmesi ve sonuçlandırılmasının yerinde olacağı düşünülmektedir” denilerek, muhakkik vasfıyla okul müdürlerine de verildiği görülmektedir.
Okul müdürleri bu yasal dayanaklar çerçevesinde atamaya yetkili amirleri tarafından soruşturma ve ön incelemelerde muhakkik olarak görevlendirilmektedir.
MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği 78. maddesindeki okul müdürlerinin görevleri arasında yer alan, “Görev tanımındaki diğer görevleri de yapar” ifadesi yasal dayanak alınarak, Milli Eğitim Müdürlüklerinin teklifi ve atamaya yetkili amirler olan vali ve kaymakamların onayıyla inceleme soruşturma görevleri verilmektedir. Çoğu zaman İnceleme-soruşturma alanında profesyonel bir eğitim almayan okul müdürlerinin inceleme-soruşturmaları sağlam bir yasal zemine oturtmalarında zorluk yaşamaları, iş yüklerinin fazla oluşundan kaynaklı zaman problemi yaşamaları, soruşturmasını yaptıkları ve aynı çevrede birlikte çalıştıkları meslektaşlarıyla problem yaşamaları sıkça karşılaşılan durumlardandır.
“Bir muhakkik, Kendisini görevlendiren makamın tüm yetkileri ve müfettişlik yetkilerini kullanarak hakkında ön inceleme yapılacak memurun ifadesini almak, mevzuyla alakalı bilgi ve belgeleri toplamak, soruşturma izninin verilmesine/verilmemesine ilişkin görüş belirterek ön inceleme raporu düzenleyerek, durumu izin vermeye yetkili makama sunmakla mükelleftir. Soruşturma için gideceği yerleri ve yapacağı işleri açıklayamaz, personel ya da yönetimin yaptığı işe karışamaz, inceledikleri evraklara açıklama getiremez, eklemede, düzeltmede bulunamaz, gizliliğe aykırı davranamaz, sonuçları hiçbir koşulda yetkililer dışında kimseye açıklayamaz. Soruşturma yaptığı kişilerle alışveriş-hediyeleşme gibi iletişimler kuramaz, personelin hizmet ve ikramlarını kabul edemez. Üzerinde taşıdığı görevin ve sıfatın saygınlığına yakışmayacak fiil ve davranışlarda bulunamaz.
İnceleme esnasında evrak, defter, bilgi ve belgeleri başkasına inceletemez, resmi evrakları ait olduğu kurum dışına çıkaramaz, belgelerdeki resmi beyanlar dışında kanaat belirtemez.” Şeklinde görev tanımlaması yapılan muhakkiklik görevi ile görevlendirilen okul müdürlerinin düşünceleri su şekildedir;
1) İnceleme-soruşturma için Olur alınırken şikâyet metninde yer alan hususlar tam olarak Olur’a aktarılmayıp özet şeklinde yazılmakta, Olur’larda dil ve ifade yanlışlıkları ile bilgi yanlışlıkları olmakta, bunun sonucu olarak da Olur metnine göre çalışma yapılırken tekrar Olur alma ihtiyacı hissedilmekte ve bu durum emek ve zaman kaybına sebep olmaktadır.
2) İş yüklerinin zaten fazla olduğunu düşünen okul müdürlerinin muhakkiklik görevlerinin ek bir yük oluşturduğunu düşünmektedir.
3) İnceleme-soruşturma süreçlerinin sağlıklı bir şekilde yürümesinin önünde çeşitli engeller bulunmaktadır. Şikâyetçilerin şikâyetlerinden vazgeçmeleri, adres ve telefon eksikliklerinden dolayı şikâyetçilere ulaşılamaması, tanıkların şikâyet edilenle olan tanışıklığı ve onun aleyhinde konuşmak istememesi sebebiyle bildiklerini söylemekten kaçınması, hakkında soruşturma yapılan kişilerin muhakkikleri taraflı görerek zaman zaman onlara fiiliyata varan tepkiler göstermeleri, bu engellerin en dikkat çekici olanlarıdır.
4) Belgelere ulaşma konusunda genelde devlet kurumlarında sıkıntı yaşanmamakta iken özel kurumlarda belgenin hiç olmaması, olan belgelerin saklanması, değiştirilmesi, geç verilmesi ve yine kamera görüntülerinin verilmemesi problemleri ile karşılaşılmaktadır.
5) Okul müdürlerinin büyük çoğunluğu kurs seminer tarzında bir eğitim almış olmasına rağmen, bu alanda kendilerini yeterli görmemektedirler. Çok sayıda kanun, yönetmelik vb. ile mahkeme kararlarının olduğu, bunları takip ve tahlil etmenin bir uzmanlık gerektirdiği okul müdürleri tarafından belirtilmektedir.
6) Okul müdürleri tanıdıkları, birlikte aynı ortamlarda bulundukları ve çeşitli komisyonlarda birlikte görev yaptıkları meslektaşlarının soruşturmasını yaparken karar verme sürecinde vicdanen zorlanmakta, objektiflik kaygısı yaşamaktadırlar. Okul müdürlerinin büyük çoğunluğu, bu konuda uzman olmamaları, çok fazla zaman harcamaları, beraber çalıştıkları meslektaşlarını soruşturmak zorunda kalmalarının kendilerini psikolojik olarak yıprattığı gibi gerekçelerle muhakkiklik görevinin okul müdürlerine verilmesini uygun bulmamaktadır.
7) Okul müdürleri verilen muhakkiklik görevlerinin yürütülmesi esnasında ifade alma sürecinde zaman ve maddi kayıp içinde olduklarını ifade etmektedir.
İnceleme-soruşturma iş ve işlemlerinin daha sağlıklı yürütülmesine katkı sağlamak amacıyla inceleme-soruşturma emri veren makamlar ve işin uygulayıcısı okul müdürleri için öneriler;
• Olur’ların hazırlanması sürecinde görevli personelin seçiminde mezuniyet durumu gözetilmeli, mevcut personelin dil ve anlatım bilgisinin yeterlilik düzeyinin arttırılması için çalışmalar yapılmalıdır.
• İnceleme-soruşturma dosyalarının bitirilmesi için makul süreler verilmeli, mevcut dosyalar bitirilmeden aynı kişilere yeni dosya verilmemelidir.
• İnceleme-soruşturma görevi verilen okul müdürlerine ilçe içerisinde gerçekleştirilecek diğer kurul, komisyon, tören gibi işlerde görev verilmemesine özen gösterilmelidir.
• İnceleme-soruşturma sürecinde bilgi belgeye ulaşmada güçlük çıkaranlar için yasal yaptırımlar oluşturulmalı ve uymayanlara uygulanmalıdır.
• Mevzuatın sürekli güncel tutulduğu, olası inceleme ve soruşturma konularında mevzuat fihristinin oluşturulduğu, muhakkiklere her konuda rehber olabilecek ve gerektiğinde mail yoluyla destek alabilecek bir web sitesi hazırlanmalıdır.
• Hizmet içi eğitimlerin niteliği artırılmalı, eğitimlerin vaka incelemesi, örnek dosya hazırlama vb. atölye çalışmaları tarzında yapılması sağlanmalıdır.
• İnceleme-soruşturma görevi verilen okul müdürlerine bu görev için ödenek, ek ders vb. maddi bir kaynak tahsis edilmelidir.
• İnceleme-soruşturma görevi verilen okul müdürlerine dosya sürecinde görevli izinli sayılabilecekleri günler ayrılmalı ve bu günlerde yerlerine okuldan birisinin vekâlet etmesi sağlanarak okul müdürlerinin inceleme-soruşturma çalışmasından dolayı okulda bulunamadıkları zamanlarda gelişen durumlardan sorumlu olmaları engellenmeli, böylece okul müdürleri psikolojik olarak rahatlatılmalıdır.
KAYNAKÇA;
Devlet Memurları Kanunu. Kanun No:657, Resmî Gazete 23/07/1965 Sayı:12056, 1965.
MEB. Disiplin Amirleri ve Muhakkikler İçin Soruşturma Rehberi. Teftiş Kurulu Başkalığı Yayınları, Ankara, 2008.
MEB. İnceleme Soruşturma ve Ön İnceleme Rehberi. Teftiş Kurulu Başkalığı Yay. MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, Ankara, 2006.
Memurlar Ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun, Resmî Gazete 04.12.1999, Kanun No: 4483, Sayı.23896. 1999.
Milli Eğitim Temel Kanunu. Kanun No:1739 Resmî Gazete 24/06/1973 Sayı:14574, 1973.
Özmen, F. ve Şahin, Ş. İlköğretim Müfettişlerinin Soruşturma Görevini Yerine Getirirken Karşılaştığı Sorunlar. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 1: 92-109, 2010.
Han, Ahmet; Demirtaş, Hasan. Okul Müdürlerinin Muhakkik Olarak Görevlendirilmelerinin Okuldaki Yönetim İşleri ile İnceleme ve Soruşturma İşlemlerine Olan Etkileri. E-International Journal of Educational Research, 2023.
Şirin, Ahmet; Dal, Selahattin. Okul Müdürlerini Muhakiklik Görevlerine İlişkin Görüşleri. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 2019.
Beyhan, A. İlköğretim Müfettişlerinin Disiplin Soruşturması Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2008.