Toplumun bütün bireylerinin uymak zorunda olduğu anayasal ve yasal kurallar olduğu gibi, kamu görevlilerinin de statüleriyle ilgili kurallara uyma zorunluluğu vardır. Bu anlamda kamu görevlilerinin, statülerine ilişkin hükümlere uymaması sebebiyle kurum düzeninin bozulmasına sebep olan fiillere disiplin suçu denir. Daha yalın bir anlatımla disiplin suçu; kamu görevlisinin göreviyle ilgili kusurlu fiili veya davranışıdır.
Ceza hukukunda olduğu gibi disiplin hukukunda da uygulanan bazı ilkeler vardır. Bu ilkeler genellikle mahkeme içtihatları doğrultusunda oluşmuştur. Ayrıca ceza hukukunda yer alan birçok ilke, istisnaları olmakla birlikte disiplin hukukunda da uygulanmaktadır.
Disiplin hukukuna hâkim olan temel ilkelerden ‘Kanunilik (Kanunsuz Suç ve Ceza Olmaz) ilkesi “Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi”, suçta kanunilik ve cezada kanunilik olmak üzere iki ilkeden oluşur.
Suçta kanunilik, kanunlarda suç olarak düzenlenmeyen hiçbir fiilden dolayı bireyin cezalandırılamayacağını, cezada kanunilik ise kanunda yer almayan bir cezanın hiç kimseye uygulanamayacağını anlatır. Nitekim suçta kanunilik işlenen fiil ve davranışla ilgiliyken cezada kanunilik yaptırım ile ilgilidir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125. maddesinde disiplin cezaları; “uyarma”, “kınama”, “aylıktan kesme”, “kademe ilerlemesinin durdurulması” ve “Devlet memurluğundan çıkarma” olmak üzere beş adettir.
Disiplin cezaları açısından kanunilik ilkesi geçerli olup bu beş disiplin cezasının dışında başka bir disiplin cezası verilemez. Örneğin derece yükselmesinin durdurulması, aylığın tamamen kesilmesi, geçici olarak memurun görevine son verilmesi, yer değiştirme gibi cezalar, kanunilik ilkesine aykırı olur.
Ayrıca görevden uzaklaştırmanın da bir disiplin cezası olmadığı vurgulanmalıdır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125. maddesinde disiplin cezası gerektiren disiplin suçları sayılmıştır. Başka bir ifadeyle disiplin suçları tahdidi yani sınırlı sayıda değildir. Nitekim aynı maddenin IV. fıkrasında “Yukarıda sayılan ve disiplin cezası verilmesini gerektiren fiil ve hallere nitelik ve ağırlıkları itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara da aynı neviden disiplin cezaları verilir” hükmü bulunmaktadır.
Benzer bir şekilde 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 53/D maddesinde de “Bu Kanunda sayılan ve disiplin cezası verilmesini gerektiren fiillere nitelik ve ağırlıkları itibarıyla benzer fiilleri işleyenlere de hangi disiplin fiiline benzediği belirtilerek aynı türden disiplin cezaları verilir” hükmü yer almaktadır.
Kıyaslamay izin veren bu maddeler göstermektedir ki disiplin cezaları açısından da kanunilik ilkesi geçerli iken disiplin suçlarında kanunilik ilkesi geçerli değildir.
Kaynaklar
Selman Sacit Boz. MEMUR DİSİPLİN HUKUKUNA HÂKİM OLAN TEMEL İLKELER
